کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (در باب فهم)

درباره‌ی کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (در باب فهم) اثر دیوید هیوم

دیوید هیوم، بزرگ‌ترین و معروف‌ترین، فیلسوف تجربه‌گرای اسکاتلندی است که از دوره‌ی نوجوانی به علم فلسفه علاقه‌مند بود و تاثیرات فراوانی را بر فلسفه‌ی غرب ایجاد نمود. کتاب رساله ای درباره ی طبیعت آدمی، اولین، مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اثر فلسفی هیوم می‌باشد؛ کتابی که علی‌رغم انتظارات و تصورات نگارنده‌ی خویش، در دوره‌ی حیات هیوم، هیچ جنجالی به راه ننداخت و با استقبالی نیز روبه‌رو نشد. اما همین کتاب، سال‌ها بعد توجه، کانت، فیلسوف مشهور آلمانی را به خود معطوف ساخت و نگرش او نسبت به جزمیت‌اندیشی را تغییر داد.

هیوم در طی مقدمه ی رساله ای درباره ی طبیعت آدمی، هدف از نگارش کتاب خویش را، تاسیس فلسفه ای جدید معرفی می کند؛ فلسفه ای در باب طبیعت انسان که بر مبنای انسان شناسی تجربی پایه گذاری می شود. از آن جایی که هیوم، شناخت انسان را زیر بنای تمامی دانش ها و علوم از جمله ریاضیات، فیزیک، دین، اخلاق و... دانسته و آن ها را با یک دیگر مرتبط می داند، بنابراین وجود چنین فلسفه ای را ضروری اعلام می کند.

بنا بر اظهارات او ، اگر بتوان به شناختی کامل و جامعی از طبیعت انسان دست یافت، و در صورتی که این شناخت، دیدگاه های مربوط به انسان را نیز تغییر دهد، همه ی علوم دچار دگرگونی و تحول می شوند. در همین راستا، او رساله ی خود را بر مبنای سه بعد اصلی طبیعت آدمی، یعنی "فهم"، "عواطف" و "اخلاق"، طی سه جلد، به رشته ی تحریر درآورده است.

در واقع، این کتاب فلسفی مربوط به کتاب اول: در باب فهم می باشد. همان طور که از عنوان آن نیز پیداست، نویسنده موضوع فهم و درک انسان را مورد بحث قرار داده و ابعاد مختلف آن را در چهار بخش مجزا، تحت عناوین درباره ‌ی تصورات، منشا، ترکیب، پیوند، انتزاع و سایر اوصاف آن ‌ها، درباره ‌ی تصورات مکان و زمان، درباره‌ ی معرفت و احتمال و درباره‌ ی نظام‌ های فلسفی شکاکانه و سایر نظام ‌های فلسفی، تجزیه و تحلیل می کند.

در بخش اول، که کوتاه ترین و در عین حال، مهم ترین بخش کتاب نیز هست، او ادراکات انسان را به دو قسمت انطباعات و تصورات تقسیم بندی کرده، تفاوت میان آن ها را بیان نموده و در توضیحات این بخش، مبنای اصلی بررسی موضوعات مطرح شده را به طور کامل توضیح داده و با ارائه ی مطالبی مهم و ارزشمند، مخاطب را با خط فکری و نوع نگرش های فلسفی خود آشنا می سازد.

---

بخشی از کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (در باب فهم)

1. در باب منشا تصورات آدمی

همه ی ادراکات ذهن آدمی به دو قسم متمایز تقسیم می شوند که من آن ها را انطباعات و تصورات می نامم. تفاوت میان این دو قسم در درجه نیرو و وضوحی نهفته است که آن ها با آن نیرو و وضوح بر ذهن وارد می شوند و راه خود را بر اندیشه و آگاهی ما می گشایند. می توان آن قسم از ادراکات را که با بیش ترین نیرو و شدت وارد ذهن می شوند انطباعات نامید: و من ذیل این نام همه ی حسیات، انفعالات و عواطفی را قرار می دهم که برای بار نخست در نفس ظاهر می شوند.

مقصود من از تصورات عبارت است از تصاویر خفیف و کم رنگ این انطباعات در اندیشه و تعقل؛ مثلا همه ی ادراکات حاصل از بحث حاضر، فقط به استثنای آن هایی که از بینایی و لامسه حاصل می شوند، و به استثنای لذت یا الم بی واسطه ای که ممکن است به بار آورد. به باور من، برای تبیین این تمایز نیازی به شرح و تفصیل نیست. هرکس خود قادر است به سهولت تفاوت میان احساس کردن و اندیشیدن را دریابد. چون وجوه مشترک این دو قسم به آسانی قابل تمایزند.

هرچند نزدیکی آن ها غیرممکن نیست، ولی در مواردی خاص ممکن است به یک دیگر بسیار نزدیک شوند. پس، در خواب، در هنگام تب، هنگام جنون، یا هر کدام از تحریکات بسیار شدید نفس، ممکن است تصورات ما به انطباعات ما نزدیک شوند، و از سوی دیگر گاه اتفاق می افتد که انطباعات ما چنان ضعیف اند که نمی توانیم آن ها را از تصورات خویش متمایز کنیم. اما با وجود این شباهت نزدیکی که در موارد معدودی میان انطباع و تصور رخ می دهد، در کل آن دو چنان متفاوت اند که نمی توان از قرار دادن شان تحت عناوین متمایز شانه خالی کرد.

ادراکات ما پذیرای تقسیم دیگری نیز هستند که بیان آن راحت تر است و هم انطباعات و هم تصورات را شامل می شود. این تقسیم عبارت است از تقسیم [انطباعات و تصورات] به دو نوع بسیط و مرکب. ادراکات، یا انطباعات، و تصورات بسیط چنان اند که نه تفکیک می پذیرند و نه جدایی. ادراکات، یا انطباعات، و تصورات مرکب خلاف این اند، و می توانند به اجزا و بخش ها تقسیم شوند. هرچند یک رنگ، مزه و بوی خاص کیفیاتی هستند که همگی در این سیب با یک دیگر اتحاد یافته اند، به آسانی می توان درک کرد که آن ها یکی نیستند، بلکه دست کم از یک دیگر قابل تفکیک اند.

اکنون با فرض این که متعلق های [معرفت] آدمی بر اساس این تقسیمات نظم و ترتیب می یابند، می توان با دقت بیش تری کیفیات و نسبت های آن ها را بررسی کرد. نخست چیزی که توجه مرا به خود جلب می کند این است که میان انطباعات و تصورات آدمی از حیث جزئیات به جز نیروی وضوح، شباهت فراوانی وجود دارد. گویی یکی به نوعی بازتاب دیگری است؛ به نحوی که تمامی ادراکات ذهن مضاعف اند...

کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (کتاب اول: در باب فهم) اثر دیوید هیوم با ترجمه‌ی جلال پیکانی توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است.

فهرست

فهرست کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (در باب فهم)

یادداشت

تذکر

مقدمه

کتاب اول: در باب فهم

بخش اول: درباره ‌ی تصورات، منشا، ترکیب، پیوند، انتزاع و سایر اوصاف آن‌ ها

در باب منشا تصورات آدمی

تقسیم موضوع

درباره ی تصورات حافظه و تخیل

درباره ی پیوند یا ارتباط میان تصورات

در باب نسبت ها

درباره ی حالات و جواهر

درباره ی تصورات انتزاعی

بخش دوم: درباره‌ی تصورات مکان و زمان

درباره ی تقسیم پذیری نامتناهی تصورات آدمی از مکان و زمان

درباره ی تقسیم پذیری نامتناهی مکان و زمان

پاسخ به اعتراضات

ادامه ی بحث اخیر

بخش سوم: درباره‌ ی معرفت و احتمال

درباره ی معرفت

درباره ی احتمال، و درباره ی تصور علت و معلول

چرا علت همیشه ضروری است

درباره ی مولفه های استدلال های آدمی درباره ی علیت

در باب انطباعات حواس و حافظه

استنباط تصور از انطباع

درباره ی طبیعت تصور یا باور

درباره ی علل باور

درباره ی تاثیرات نسبت ها و عادات دیگر

درباره ی تاثیر باور

درباره ی احتمال شانس

درباره ی احتمال علل

درباره ی احتمال غیر فلسفی

درباره ی تصور پیوند ضروری

قواعدی که با استفاده از آن ها درباره ی علت و معلول حکم می کنیم

درباره ی قوه ی عقل حیوانات

بخش چهارم: درباره‌ ی نظام ‌های فلسفی شکاکانه و سایر نظام ‌های فلسفی

درباره ی شکاکیت در باب عقل

درباره ی شکاکیت در باب حواس

درباره ی فلسفه ی باستان

فلسفه ی جدید

درباره ی غیر مادی بودن نفس

درباره ی هویت فردی

نتایج این کتاب

نمایه

• کتاب اول
• نویسنده: دیوید هیوم
• مترجم: جلال پیکانی
• انتشارات: ققنوس