کتاب اقتصاد سیاسی ایران - همایون کاتوزیان

کتاب اقتصاد سیاسی ایران (از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی) تألیف دکتر محمدعلی همایون کاتوزیان، با ترجمه ی محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی توسط نشر مرکز به چاپ رسیده است.

اقتصاد مسئله ای صرفاً فنی نیست و چارچوب سیاسی- اجتماعی بر همه‌ ی وجوه و نتایج آن تاثیر خواهد داشت. جامعه ایران نیاز به نوعی تفاهم سیاسی دارد که بتوان بر مبنای آن اختلاف برنامه‌ها را حل و فصل کرد و بدین ترتیب زمینه ای برای هماهنگی اجتماعی به وجود آورد. سیاست مبنایش بر حل- و اگر نشد، اداره- اختلافات است؛ بنای سیاست بر گفتگو و برخورد عقاید است؛ اساس آن بر همزیستی، داد و ستد و واقع‌بینی می باشد. این کتاب نه فقط مناسب‌ترین وصف حال رویدادها، اندیشه ها و شخصیت های گذشته اقتصاد سیاسی ایران است، بلکه عبرت بی همتایی است برای همه آنهایی که می ‌خواهند آینده ایران را بسازند. کتاب حاضر به چهار بخش متمایز تقسیم شده است. در بخش نخست، زمینه کلی تاریخی و نیز دیدگاه‌های نظری لازم برای بررسی موضوع اصلی ارائه شده است. بخش دوم، دوره ی 1320 تا 1332 را دربر می گیرد که با ظهور رضاخان آغاز و با سقوط او به پایان می رسد. بخش سوم کتاب درباره مراحلی توضیح داده شده که طی آنها ابتدا سلطه ی شبه مدرنیسم به عقب رانده شده و آنگاه در اتحاد با نیروهای محافظه کار- سنتی تدریجاً دوباره بر جامعه سلطه یافت. بخش چهارم به توصیف، تحلیل و ارزیابی فرآیندهای توسعه اقتصادی و سیاسی معاصر پرداخته شده است.

فهرست

 فصل 1: دولت و انقلاب: دورنمای تاریخی درباره شیوه تولید: فئودالیسم یا استبداد تحولات قرن نوزدهم انقلاب مشروطه و پس از آن: انقلاب و رکود، 1297- 1280 فصل 2: دولت و ضد انقلاب: 1299- 1320 از رضاخان تا رضاشاه: پیش درآمد ضد انقلاب استبدادی 1325- 1298 حاکمیت شبه مدرنیسم مطلقه 1312- 1305 ظهور و سقوط استبداد شبه مدرنیست 1320- 1312  فصل 3: فترت، دموکراسی و دیکتاتوری 1330- 1320 اشغال و فترت 1330- 1320 نهضت ملی ایران: ملی شدن صنعت نفت و حاکمیت دوگانه 1332- 1330 دیکتاتوری سیاسی و «لیبرالیسم» اقتصادی 1340- 1332 فصل 4: استبداد نفتی، توسعه اقتصادی و انقلاب مردم 1357- 1340 بحران اقتصادی بی‌ثباتی سیاسی و جنگ قدرت 1342- 1340 استبداد نفتی (1): نفت و اقتصاد سیاسی استبداد نفتی (2): کمیت و کیفیت تحول اقتصادی شهر زدگی صنعت و خدمات جامعه روستایی: زمین، اصلاحات ارضی و اوضاع کشور تجارت و روابط خارجی  

برشی از متن کتاب

پس از انقلاب: آشفتگی اقتصاد سیاسی: با فروکش کردن شور و تب انقلابی، از پس آشفتگی سیاسی، درهم ریختگی اجتماعی، فقر اقتصادی، از هم گسیختگی وحدت ملی، دسته بندی پارلمانی و دخالت های امپریالیستی، حقیقت به مردم رخ نمود. در تاریخ، انقلابی اصیل رخ نداده است که رکود اجتماعی-اقتصادی و افسردگی روانی را دست‌کم برای چند صباحی در پی نداشته باشد. همواره شکاف گسترده ای بین انتظارات ذهنی و دستاوردهای عملی یک انقلاب وجود دارد و حتی در محدوده امکانات موجود، زمان، تلاش و مشقت لازم است تا تعادل اجتماعی-اقتصادی جدیدی برقرار شود. اما مردم ایران بیش از آنچه متعارف و معمول است، دچار افسردگی، ناامیدی و سرخوردگی شدند. به دلایلی روشن کشور آماده شرکت موثر و منظم در نظام جدید نبود، نظام جدید بسیاری از شیوه ها و عادات قدیم را در خود داشت. اوضاع اقتصادی به علل داخلی و خارجی بدتر می شد. استقلال بیشتر مناطق و ایالات به سرعت به گسترش کینه‌های ایلیاتی و راهزنی سازمان یافته و دخالت‌های آشکار و نهان قدرت‌های امپریالیستی گرایشهای فوق را تشدید کرده به دسته بندی و فساد میان نخبگان سیاسی جدید دامن زد. از رضا خان تا رضا شاه: پیش در آمد ضد انقلاب استبدادی1325-1298 هنگامی که جنگ اول جهانی پایان یافت، سرنوشت ایران نا معلوم بود. در مرکز، استبداد دیرینه ایرانی جای خود را به یک ((نظام)) از هم گسیخته-و تقریبا متناقض-پلوتوکراتیک داده بود. در ایالات، نیرو های گریز از مرکز قومی و منطقه ای، کشور را با خطر از هم گسیختگی رو برو کرده بودند: این در تاریخ ایران تازگی نداشت و پس از فروپاشی نظمی مستقر، سقوط یک سلسله یا مرگ مستبدی قدرتمند تکرار می شد. حضور سربازان انگلیسی در مناطق مختلف کشور آثار حاکمیت و استقلال ایرانی را به کلی از میان برده بود. اوضاع از فقدان وحدت ملی، تضاد سیاسی، آشفتگی و فقر اقتصادی، نا امنی و فساد و بی لیاقتی اداری حکایت می کرد. در عین حال، جغرافیای سیاسی خاور میانه دستخوش تحولی بنیادین بود. تکه تکه شدن سرزمین های عرب و حاکمیت یافتن بلشویک ها در روسیه عوامل جدیدی را در معادلات قدرت منطقه وارد کرده بود. ایران و ایرانیان، یکبار دیگر، در وسط معرکه گیر افتاده بودند. در پی برپایی حکومت موقت «شورشی» در کرمانشاه، قیام مسلحانه ای در گیلان رخ نمود. این قیام به وسیله گروهی از مشروطه خواهان جوانتر آن منطقه سازماندهی و رهبری شد. رهبر آن میرزا کوچک خان-طلبه سابق-با مسئولیت های مختلف در جبهه انقلاب جنگیده بود. میرزا، مسلمانی شیعه، میهن دوستی سازش نا پذیر، رزمنده ای نستوه و رهبری فساد نا پذیر بود که تنها هدفش رهایی کشور از زیر سیطره قدرت های خارجی و فساد داخلی بود. جنبش جنگل نه جنبشی «تجزیه طلبانه» بود، نه «بورژوا ملی» و نه «کمونیستی». نطفه های آن قبل از انقلاب بلشویکی در روسیه بسته شده بود، و واکنشی اصیل بود در برابر سرخوردگی و افسردگی پس از پیروزی مشروطه و سرنگونی محمد علی شاه.

• از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی
• نویسنده: دکتر محمدعلی همایون کاتوزیان
• مترجم: محمدرضا نفیسی - کامبیز عزیزی
• انتشارات: مرکز